Internationale vrouwendag

In de Hunsruck is het bijna onmogelijk om twee bijzondere vrouwen uit het verleden te ontlopen. Diegenen onder jullie die mijn blogs volgen weten vast wel over wie ik het heb: de 14de eeuwse gravin Loretta von Sponheim en de 12de eeuwse abdis Hildegard von Bingen.
Beide vrouwen spelen een hoofdrol in twee projecten waar ik mee bezig ben:
‘Een gijzeling aan de Moezel’ en “Drie nonnen aan de Nahe en de Rijn’.

Twee projecten in middeleeuwse sferen

Op deze speciale dag – 8 maart internationale vrouwendag – wil ik weer een tip van de sluier oplichten en de vraag proberen te beantwoorden wat me als kunstenaar intrigeert in deze twee middeleeuwse dames. Om te beginnen: beiden hebben iets tijdloos. En daar bedoel ik mee: het zijn sterke vrouwen in een door mannen gedomineerde wereld die zich niet uit het veld laten slaan en hun eigen weg gaan. Die kracht vind ik spannend. Daar kan ik iets mee.

Elke kunstenaar kan iets met drama

Ze weerstaan de machtigste mannen van hun tijd. Loretta door de machtige kerkvorst van Trier, Balduin von Luxembourg te gijzelen en daarmee de hele toenmalige spraakmakende elite in grote opwinding te brengen.
Hildegard door onder andere haar abt te weerstaan en met 50 nonnen het klooster Disibodenberg aan de Nahe te verlaten en twee eigen vrouwenkloosters te stichten aan de Rijn. Bovendien pretendeerde ze als vrouw namens God te spreken door de visioenen die ze kreeg. Dat was echt ongekend. Ze botst met de hele kerkelijke curie, maar weet, net als Loretta, uiteindelijk de overwinning te behalen.

In deze botsingen zit drama. Elke kunstenaar kan daar iets mee, in tragische of in komische zin. Niet alleen ik in mijn schilderwerk, maar ook film-en theatermakers en musici.

“We kunnen niet leven in een wereld die niet van onszelf is. In een wereld die voor ons wordt geïnterpreteerd door anderen. Een geïnterpreteerde wereld is geen thuis. Deel van de uitdaging is om zelf weer te gaan luisteren, onze eigen stem te gaan gebruiken, ons eigen licht te gaan zien.”

Hildegard von Bingen

En dan die helse en heilige middeleeuwen. Dat beeld.
Dat beeld van die duistere tijd, dat nu zo aan het kantelen is.
Een tijd die verdacht veel lijkt op onze 21ste eeuw.
De kerk die aan macht begint in te boeten ten gunste van een opkomende burgerij, adel die haar macht moet delen met opkomende steden, nieuwe elites die ontstaan, uitvindingen worden gedaan. Maar ook: klimaatverandering, hongersnood, armoede, epidemieën, oorlogen.

Dat hele spectrum is waanzinnig interessant. Als kunstenaar pik ik her en der elementen die me aanspreken en verwerk ze in mijn schilderijen. Geen beeld is wat het lijkt. Wie is Loretta? Wie is Hildegard? Wie zal het zeggen. Elke tijd kent zijn eigen geschiedschrijving en zijn eigen verbeelders en verklankers die allemaal hun eigen accenten leggen.

Om Hildegard kan je niet heen… en ook niet om de Von Sponheims

Zoals gezegd kan je in de Hunsruck beide dames niet ontlopen. Ze zijn overal: de pelgrimsroute ‘Hildegard von Bingen’ loopt dwars door de Hunsruck. Op je wandelingen kom je dan ook vaak het pelgrims-logo van de gestileerde nonnenkap tegen. In een van de buurdorpen van Bollenbach, Niederhosenbach, is Hildegard naar alle waarschijnlijkheid geboren.
Binnenkort wordt daar een droomkronkel (een rondwandeling) onthuld die gewijd is aan de vader van Hildegard. En in de Hunsruck liggen ook de twee kloosters waar Hildegard haar leven (vanaf haar dertiende jaar) heeft doorgebracht.
Ook Loretta heeft haar eigen Von Sponheim wandelroute. En wij hebben een autoroute ontwikkeld die je langs alle nog bestaande kastelen van de Von Sponheim in de Hunsruck brengt. En natuurlijk ook langs het kasteel waar Loretta Balduin gevangen hield.

De linking pin

Beide projecten zijn op een unieke wijze met elkaar verbonden. Hildegard von Bingen en de familie Von Sponheim delen namelijk een gemeenschappelijke geschiedenis. Toen ik daar achter kwam was ik razend enthousiast. Ik wist niets en dan ontdek je dit:
voordat Hildegard von Bingen door haar ouders aan het Benedictijner klooster op de Disibodenberg werd afgestaan kwam ze op achtjarige leeftijd onder de hoede van Jutta von Sponheim, een voorouder van Loretta von Sponheim, de heldin uit ‘Een gijzeling aan de Moezel’.

En later was daar Ricardis von Stade. Van moeders kant afkomstig uit de machtige familie Von Sponheim en een van de twee  meest dierbare vertrouwelingen van Hildegard. Over de relatie tussen Ricardis en Hildegard doen allerlei verhalen de ronde. Sommigen beweren dat de twee een liefdespaar waren, anderen dat het meer een moeder dochterrelatie was of leerling leermeester (maar wie was dan de leermeester, want de veel jongere Ricardis had een ongebruikelijk goede opleiding genoten) of was Ricardis, zoals de meesten beweren, niet meer dan de secretaris en vertrouweling van Hildegard.

Hier ligt ruimte om als kunstenaar mee aan de slag gaan. En dat is ook al gedaan door onder meer filmregisseur Margarethe von Trotta in haar film Vision en door musici als Steven Kamperman in zijn opera Hildegard.

Sponsoren

Hoe ik hier zelf in sta, lees en zie je hopelijk in het boek ‘Drie nonnen aan de Nahe en de Rijn’, als dat gepubliceerd wordt. Het liefst samen met ‘Een gijzeling aan de Moezel’ als tweeluik over die intrigerende ‘hoge en late middeleeuwen’ (om er maar eens een historische term tegenaan te gooien). De fondsen die we nodig hebben om dit te realiseren zijn echter nog lang niet rond. In dat kader ben ik verschillende acties gestart. Een voorbeeld van zo’n actie vind je hier.