De kleurenrijkdom van miniaturen
Doorgronden
Het eerste mystieke boekwerk van Hildegard von Bingen, Scivias (Ken de wegen), bevat 35 prachtige miniaturen die haar beschreven visioenen begeleiden.
Zowel tekst als afbeelding zijn niet makkelijk te doorgronden. Daarvoor heb je toch iets meer kennis nodig van bijvoorbeeld de 12de eeuw, de kunstgeschiedenis en de theologie. Althans dat geldt voor mij.
In mijn zoektocht naar verheldering kwam ik een monnik tegen die mij in zijn wijsheid verder op weg geholpen heeft. Deze monnik, Henri Boelaars (1911-2001), was naast broeder ook beeldend kunstenaar, bouwer van een klooster en schrijver van ‘De Ariadnedraad van een monnik’ over zijn leven met Hildegard von Bingen.
Ruim een halve eeuw leven met HILDEGARD
60 Jaar lang trok Boelaars dagelijks met haar op en ook hij -hele troost – worstelde met de betekenis van haar teksten en beelden. Hij ontdekte echter een interessante insteek om meer grip op de Scivias te krijgen. Hij koos ervoor om de betekenis van het kleurgebruik van de miniaturen als uitgangspunt te nemen voor zijn diepgaande studie van haar werk.
De riddermaatschappij
In de loop van de twaalfde eeuw begon men in Europa met het aanbrengen van versieringen op wapenuitrustingen van ridders en andere strijders.
En dankzij het specifieke kleurgebruik en de voorstellingen kon je zien tot welke familie de strijder behoorde en uit welke omgeving hij kwam. Zo herkenden toeschouwers van riddertoernooien hun ridder (die geheel verdween in zijn harnas) aan de kleuren van de vaandels en wapenschilden. Zilver, goud en blauw waren populaire kleuren, want: hoe duurder de verstoffen hoe belangrijker de ridder.
De duurste kleuren
Het waren niet alleen ridders die een verhaal vertelden met kleuren. Ook kunstenaars gebruikten specifieke kleuren om hun verhaal te verduidelijken. Als je deze kennis toepast op het kleurgebruik van de miniaturen in Scivias dan begrijp je al meer van de visioenen van Hildegard.
Zo schrijft Boelaars in zijn boek:
‘Zilver stond in die tijd voor de kleur wit: de kleur waarin alle andere kleuren waren samengevat. Daarom verwijst zilver naar de almacht van God de Vader.
Goud verwijst naar Gods warme Geest, want heraldisch verwijst de kleur van goud niet naar geel maar naar het warme rood, wat bij Hildegard symbool is voor ‘Gods moederlijke liefde’.
De kleur blauw staat voor (…) het mensgeworden Woord. Blauw was in die tijd nog kostbaarder dan goud. Het werd gemaakt van fijngemalen saffiersteen of van purperslakken uit de Middellandse Zee.
De drievuldigheid: overal en in alles
Voor de miniaturen over de drievuldigheid gebruikte Hildegard de twee kostbaarste metalen, goud en zilver, en het duurste pigment blauw. Deze verwijzen naar de drie goddelijke personen: God de vader, God de zoon en God de heilige geest.
Deze drie kleuren zijn bovendien te vinden als achtergrond van al haar Scivias-miniaturen en dat betekent volgens Boelaars dat de drievuldigheid overal en in alles is.
Leuk om te weten:
Langs de ‘Pelgrimsroute Hildegard von Bingen‘ zijn mediatieborden geplaatst met afbeeldingen van alle 35 miniaturen plus een toelichting door het Duitse Scivias Instituut.