5 December
Een mand vol verassingen, lekkers, chocola, cadeautjes, surprises, gedichten. Zo vieren of vierden de meesten van ons het feest van de heilige Nicolaas, beter bekend als de Sint of Sinterklaas.
Dat het feest onderwerp van discussie is geworden laten we vandaag even ‘buiten boord hangen’. We beperken ons deze achtste advent tot het leven van de heilige Nicolaas.
Wie was de echte Nicolaas van Myra
Dat Sinterklaas afkomstig is uit Turkije weten de meesten van ons wel. Maar dat er eigenlijk twee ‘Nicolazen van Myra’ waren is minder bekend. De ene is Nicolaas van Myra, bisschop van een stad in het huidige Turkije, die leefde in de derde eeuw. De andere is Nicolaas van Sion, een stad in de buurt van Myra. Hij leefde in de zesde eeuw.
In de vita van Nicolaas zijn de legendes van beide mannen door elkaar gaan lopen en uiteindelijk samengesmolten tot een mythische figuur: Nicolaas van Myra.
De heilige heeft veel talenten
De heilige heeft veel talenten. Zo zou hij stormen tot bedaren brengen en verschillende doden tot leven gewekt hebben. Daarmee werd hij de beschermheilige van de zeevaarders en kooplieden. In deze rol was hij ook de beschermheilige van de Hanze, het handelsverbond van Noord-Europese steden. Verschillende kerken , bijvoorbeeld in Rostock en Stralsund, getuigen daar nu nog van.
De beschermer van kinderen
Een ander verhaal vertelt over een arme vader die in zijn wanhoop op het punt staat zijn drie dochtertjes de prostitutie in te sturen. Maar gelukkig is daar St.Nicolaas die de helpende hand reikt en ’s nachts stiekem goudstukken door het raam gooit. En zo ontstaat de mythe van de barmhartige helper en beschermer van kwetsbare kinderen die in de nacht cadeautjes geeft.
Luther was tegen
Vanaf de 12e eeuw vierde men op 6 december Sinterklaas en gaf men elkaar cadeautjes. Maar tijdens de Reformatie hekelde Maarten Luther de verering van de heilige en het geven van geschenken aan Sinterklaas. Hij vond het kinderachtig gedoe en probeerde het Sinterklaasfeest te vervangen door het geven van kerstcadeaus. Maar niet alleen in de katholieke wereld hield men vast aan het geliefde gebruik. Ook de protestanten en lutheranen koesterden hun sinterklaasfeest.
Zijn Knecht Ruprecht
De ontwikkeling van het feest stond niet stil. Uiterlijk aan het einde van de 19de eeuw krijgt de goedheiligman nog een andere rol toebedeeld: die van bestraffer van stoute kinderen. Deze rol wordt in Duitsland vertegenwoordigd door een knecht met de naam Ruprecht, Pulterklas of Rupsack (afhankelijk van de regio). Knecht Ruprecht draagt meestal bruine of zwarte kleding. Hij heeft een baard en draagt een roe aan zijn gordel. Op zijn rug draagt hij een mand of een zak, waar geschenken in zitten (meestal mandarijnen, pinda’s, chocola en gemberkoek) of stoute kinderen.
Op de vooravond van Sint-Nicolaasdag (6 december) bezoekt Knecht Ruprecht samen met Sinterklaas de huizen. Ook verschijnt hij tijdens de kerstperiode samen het het christuskind.
In vroeger tijden, en in Duitsland in bepaalde streken nog altijd, was knecht Ruprecht bont-behaard en had hij zelfs hoorns. Een duivelachtige verschijning.
Waar de figuur Ruprecht vandaan komt is onduidelijk. Door sommige historici wordt zijn rol toegeschreven aan een priester met de naam Ruprecht die in het begin van de elfde eeuw luidruchtig feestende en dansende boeren en hun kinderen vervloekt zou hebben, omdat ze de kerstnacht verstoorden.
Anderen wijzen op een mogelijke oorsprong in de late middeleeuwen toen het terroriseren van kinderen werd gebruikt als opvoedkundige maatregel.
Hij vertegenwoordigde niet altijd de rol van het kwaad. Zo ging men er aan het begin van de negentiende eeuw van uit dat het knechtje van Sinterklaas in heidense (voor-christelijke) tijden er in de winter op uit gestuurd werd om boze geesten te verdrijven.
De zak
Ruprecht is in ieder geval een angstaanjagende man, het tegendeel van de heilige Nicolaas.
Volgens de gebroeders Grimm, de bekende sprookjesvertellers, draagt Ruprecht een zak of korf, waarin stoute kinderen werden meegenomen nadat de cadeautjes waren uitgedeeld . Vooral in calvinistische streken verdween het idee van een negatieve tegenhanger of knecht van Sinterklaas al snel. Zo draagt ook ‘zwarte piet’ een zak , maar die wordt alleen gebruikt om pepernoten en cadeautjes te dragen.
Met bontmuts of bisschopsmijter
In de twintigste eeuw krijgt de Sint er een concurrent uit de VS/Canada bij. Het is de kerstman met zijn arrenslee en rendieren die op kerstavond cadeautjes brengt.
In Zuid-Duitsland verschijnt Sint Nicolaas meestal nog in het traditionele bisschopsgewaad met staf en mijter. In het noorden van Duitsland daarentegen is het beeld van Sinterklaas met een witte snor, dikke rode jas en bontmuts ingeburgerd – en dus vergelijkbaar met dat van de Kerstman.
De rode jas van de kerstman is trouwens niet uitgevonden door coca cola. Het was een Duitse emigrant, Thomas Nast, die de kerstman in de VS al in 1862 met een witte baard, rode jas en bontmuts tekende. Pas in 1931 gebruikte Coca-Cola de figuur van de Kerstman voor een reclamecampagne.